I    Skilgreiningar á óáþreifnalegum menningararfi

I    Hlutverk UNESCO

I    5 svið óáþreifanlegs menningararfs

I    Menningararfur og óáþreifanlegur menningararfur

I    Áhugaverðir umræðupunktar tengdir óáþreifanlegum menningararfi

“Þar sem stríð eiga upptök sín í hugum manna þá er það í mannshuganum sem við þurfum að treysta varnir friðarins;” UNESCO er Menningarmálastofnun Sameinuðu þjóðanna og  fer með menntunar-, vísinda- og menningarmál. Tilgangur UNESCO er að vinna að því að koma á friði í heiminum og tryggja öryggi íbúa heimsins með því að stuðla að alþjóðlegri samvinnu milli aðildarríkja á sviði mennta-, vísinda- og menningarmála. UNESCO hefur gegnt mikilvægu hlutverki á heimsvísu við að auka meðvitund fólks um óáþreifanlegan menningararf.  Yfir 180 ríki eru nú aðilar að Sáttmála UNESCO um varðveislu óáþreifanlegs menningararfs frá árinu 2003. Tilgangur sáttmálans frá árinu 2003 er:

Hluti af starfi UNESCO í samstarfi við aðildarríki á sér stað í gegnum lista sáttmálans:

Heimasíða UNESCO um óáþreifanlegan menningararf geymir upplýsingar um starf UNESCO en býður einnig upp á möguleikann á að sjá skráðan óáþreifanlegan menningararf á sjónrænan og gagnvirkan hátt:

Dive into Intangible Cultural Heritage

Óáþreifanlegur menningararfur eins og hann er skilgreindur af UNESCO er skipt niður í eftirfarandi svið:

A. Munnlegar hefðir og tjáning, þar á meðal tungumál sem hluti hins óáþreifanlega menningararfs Gífurlegur margbreytileiki talaðs máls. Oftast eru tungumál algeng og geta verið notuð af heilum samfélögum á meðan önnur eru takmörkuð við sérstaka þjóðfélagshópa  Málshættir, gátur, sögur, barnavísur, þjóðsögur, goðsagnir, lög og ljóð, töfraþulur, bænir, möntrur, söngvar, handrit og fleira Munnlegar hefðir og orðatiltæki eru notuð til að miðla þekkingu, menningarlegum og félagslegum gildum og sameiginlegu minni
B. Sviðslistir  Þetta getur falið í sér tónlist, dans og leikhús, óperur, söngva og annars konar listræna tjáningu sem er miðlað frá kynslóð til kynslóðar. Þær innihalda fjölmörg menningarleg tjáningarform sem endurspegla sköpunargáfu mannsins og finnast einnig að einhverju leyti á öðrum sviðum óáþreifanlegs menningararfs.
C.  Félagslegir siðir, athafnir og hátíðir Félagslegir siðir sem hafa áhrif á líf samfélaga og hópa sem hefur áhrif á íbúa þess. Helgisiðir og hátíðarviðburðir eiga sér oft stað á sérstökum stað og stund og minna oft samfélög á ýmsar hliðar heimsmyndar þess og sögu. Félagslegar venjur móta daglegt líf og meðlimir samfélagsins þekkja þær, jafnvel þó ekki taki allir þátt í þeim.
D.  Þekking og venjur er varða náttúruna og alheiminn Þekking, kunnátta, færni, starfshættir og framsetning þróuð af samfélögum í samskiptum við náttúrulegt umhverfi Fjölmörg svið eins og hefðbundin vistfræðileg kunnátta, þekking frumbyggja, þekking á staðbundnu dýra- og gróðurlífi, grasalækningar, helgisiðir, viðhorf, vígsluathafnir, stjörnuspeki, sjamanismi, eignarsiðir, félagssamtök, hátíðir, tungumál og sjónlistir.
E.  Þjóðlegt handverk Það eru fjölmargar útfærslur hefðbundins handverks: verkfæri; fatnaður og skartgripir; búningar og leikmunir fyrir hátíðir og sviðslistir; ílát, hlutir sem notaðir eru til geymslu, flutnings og varðveislu; list til skreytingar og hlutir til helgiathafna; hljóðfæri og heimilisáhöld og leikföng, bæði til skemmtunar og fræðslu. Færnin sem felst í því að búa til handverk er eins fjölbreytt og hlutirnir sjálfir og eru allt frá fíngerðri, nákvæmnisvinnu eins og að framleiða pappírsljósker yfir í grófvinnu eins og að búa til trausta körfu eða þykkt teppi.

Hugtökin haldast oft í hendur. Óáþreifanlegur menningararfur samanstendur af hefðum, þekkingu og siðum sem ganga frá manni til manns og eru oft samtvinnuð hinum áþreifanlega menningararfi eins og minjum, búningum, verkfærum og húsum.

Dæmi um þetta samspil eru íslensku torfhúsin sem varðveitt eru af Þjóðminjasafni Íslands. Húsin sjálf eru menningararfur og byggingartæknin er óáþreifanlegur menningararfur, færni sem lærist frá manni til manns.

Hugmyndin um að standa vörð um óáþreifanlegan menningararf og starf UNESCO er ekki hafið yfir gagnrýni og áhugaverðar umræður. Hér eru nokkur dæmi:

• Það er eðlilegt að menning þróist og breytist, kemur verndun í veg fyrir það?
• Ef siður/þekking/hæfni þarfnast varðveislu hefur hún ekki lengur menningarlegt hlutverk og er hún þá ekki sjálfbær?
• Hvað er talið vera nægilega mikilvægt til að vera skilgreint sem óáþreifanlegur menningararfur og hver ákveður það? 

• Gerir þetta upp á milli samfélagshópa?

  • Er einhver óáþreifanlegur menningararfur betur talinn gleymdur? 

  • Að skrásetja óáþreifanlegan menningararf er ekki það sama og að varðveita hann.

  • Hver ákveður hvaða leið er best að fara þegar unnið er með óáþreifanlegan menningararf? 

  • Hvað með menningararf sem hefur verið gleymdur – er í lagi að endurvekja hann? 

  • Er mögulegt að eiga óáþreifanlegan menningararf og hvað merkir það? 

I   Fagleg störf eða áhugamál

I   Lifandi

I   Hvar byrjum við?

I   Óáþreifanlegur menningararfur og ferðaþjónusta

• Það getur verið allt frá einföldum hversdagslegum hefðum upp í úthugsaða, háþróaða færni.

• Færnina og þekkinguna má bæði nýta í einkalífi og opinberlega. Það er bæði félagsleg og einstaklingsbundin starfsemi.

• Óáþreifnalegur menningararfur getur einnig verið hluti af þjónustu eða framleiðslu á vöru.

• Óáþreifanlegur menningararfur getur verið auðlind fyrir þróun samfélags.

" Ferðaþjónustan er sannarlega drifkraftur samstöðu og þróunar. Við skulum öll nýta krafta hennar til fulls til að leiða fólk og samfélög saman, í samræmi við Alþjóðlegar siðareglur ferðaþjónustu. Þannig getur ferðaþjónusta haldið áfram að skila betri tækifærum og sjálfbærri þróun fyrir milljónir manna um allan heim."

Zurab Pololikashvili,
framkvmdastjóri UNWTO,
ágúst 2020

Ferðaþjónusta er mikilvægur möguleiki fyrir marga sem vinna með óáþreifanlegan menningararf. Í Alþjóðlegum siðareglum ferðaþjónustunnar vísar menning til eftirfarandi:

“Stefnumótun í ferðaþjónustu og starfsemi í greininni skal einkennast af virðingu fyrir hverskonar arfleifð á sviði lista, fornleifa og menningar. Þessa arfleifð ber að vernda svo

komandi kynslóðir geti notið hennar.…”

"Ferðaþjónusta skal skipulögð með þeim hætti að hún geri hefðbundnum varningi, handverki og menningararfleið kleift að blómstra, frekar en að valda hnignun og leiða til einsleitni. ”

 (4. grein, mgr. 2 og 4. UNWTO, 2017) 

I    Að skapa hugmyndir

I   Leiðir til að verða meira skapandi í vinnu með óáþreifanlegan menningararf

I   Leiðir til að bæta hugmyndina þína

I   Hvernig getur hugmynd öðlast virði?

I   Hvert er félagslegt, menningarlegt og efnahagslegt virði hugmyndarinnar?

“Sköpunargáfa er að finna upp, gera tilraunir, vaxa, taka áhættu, brjóta reglur, gera mistök og hafa gaman."  -- Mary Lou Cook​

•        Design thinking​ er ferli sem stuðlar að skapandi lausnum vandamála. Hún er leið til að meta og bæta hugmyndir þínar.
•        Hún leggur áherslu á fólkið sem varan eða þjónustan er hönnuð fyrir. Hún spyr spurninga eins og: Hver er þörfin á bakvið vöruna/þjónustuna fyrir manneskjuna?
•        Hún notar hluttekningu og horfir til sambands neytandans við vöru eða þjónustu. Þetta er ólíkt því að skoða hvað þú eða einhver annar hefur trú á að hann/hún mun nota vöruna / þjónustuna. 
•        Hún ýtir undir hraða þróun og það að koma frumgerðum (e. protitypes) út í prófun í stað þess að nota hugarflug eða langan rannsóknartíma. Varan eða þjónustan er síðan fínstillt til að falla að þörfum viðskiptavinarins.

• Það sem ein manneskja telur verðmætt gæti önnur talið einskis virði.
• Mat á virði er tengt tíma og rúmi.
• Við metum hugmyndina í samhengi.
• Íhugaðu félagslegt, menningarlegt og efnahagslegt gildi hugmyndar þinnar.

Þegar þú vinnur að hugmyndinni þinni gætir þú spurt spurninga eins og:

• Tel ég þessa hugmynd hafa eitthvað virði?
• Á þessi hugmynd möguleika á að komast á markað?
• Leysir þessi hugmynd vandamál?
• Gæti þessi hugmynd skapað ágóða?
• Er þörf fyrir þessa hugmynd núna? 
• Hverjir eru styrkir og veikleikar hugmyndarinnar?